Wednesday, April 02, 2014

Sajibu Cheiraoba

                                     Sajibu Cheiraoba




Sajibu Cheiraoba Kangleichasing gi chaoraba kummei amani. Masi malemda khundariba Meetei nattraga Meitei haina khangnariba Phurup asina Sajibugi Nongma panba numitta pangthoknari. Cheiraoba haiba waheisimak karidagi karamna oirakpano haibagi matangda akhang aheisingna magi magi oiba warol kaya pinei. Cheiraoba matou karamna kourakkhibano haibagi matangda Wahengbam Yumjaona magi Lairik Manipur Itihasta asumna hairi _ Khristabda 1467 subada Kyambana Ningthou oi. Ningthou asigi haktakta Meeteigi hujik Cheiraoba Numitta Cheithaba haiduna touribasi khristabda 1584 dagi houna toukhi. Sajibu cheiraoba numitta masigi mamangdadi khok wasang amagi matonda sarik thanglaga Nupa amana madu paiduna sarik makhon khring khring laobaga loinana leirak khullak khuding chattuna Chahi loiba numitni taklammi.Chei paiduna koina laoba asi tokkhrabamaksu hujik phaoba Cheiraoba kounariba asini. Cheiraoba asigi mahutta Ningthou asigio haktak Sakabda 1406 subada Hiyangloina cheithaba hou i. Chahigi aroiba numitta cheithaba nupa asina ( Chei + thadokpa ) chei paiba tokkhiba , haibadi Ningthou amasung Angom Ningthounachingba Leibakki angam athonachingba meeyam mangda Chahi loire haiba khanghallammi. Adubu wafam asidagi khangba ngambadi Meiding u Kiyambagi mamangdadi Cheiraoba asi nupa amana Chei matonda sarik thangduna Chahi loire haiduna khullak Leirakta koilao laobadagi oikhibani haibasini. Adubu masi Leikairakpa marina Sagol tongduna Chei matonda sarik yallaga Chahi houre haiduna Leipak meeyamda laobadagi Cheiraoba kourakkhi haiba wafam amasu Kanglei Ningthou Chahi kouba lairikta asumna piri - - - - ' Cheiraoba numit asida leikairakpa marina Khurai Pana , wangkhei Pana , Khwai Pana amasung Yaiskul Panana magi magi Panagi phi machusing adu kaidana settuna maikei marida leiriba meepum khudingda khangnaba Sagol tongduna chei matonda sarik yallaga ngasidagi houna Chahi ama houre haina lao i.Mathakki wafam asimak Maichou Irom AiromAmubigi ' Sajibu Cheiraoba amasung Singsatpagi mawong ' haiba lairiktudasu iramba thengnei. Wahengbam Yumjaogi Manipur Itihasta piriba Chahigi aroiba numitta chei paiduna chahi loire haina laobadagi Cheiraoba koukhibani haiba wafam asiga Rajkuma Sanahal na magi ' Manipur Itihas ' tasu kiyamba ningthougi haktakta Hiyangloina chei thaba hou i . Masigi mamangdadi Chahigi aroiba numitta chei macha ama paiduna nipa amana chahi loire haina khullak Irakta koilao lao i. masibu cheiraoba kou i. Masida thengnariba wafamsing asidagi khangba ngambadi matam amada Chahi loiba numitta ngasidi chahi loire hayeng kouba koru nongjadagidi Chahi houre haibasini . Nipa amana laoribasi. 

Asumna Cheiraobagi matangda mapal lamgi Scholar TC Hudson nasu matou karamna Cheiraoba oirakkhibano haibagi matangda 'The Meitheis ' kouba lairikta asumna hairammi. Madudi ---" The next great festival to which attention is now to be drawn is the Cheiraoba , a name which my informant , a Hindu of high cast from Bangol stated to be connected with charak puja, a derivation with which it is impossible to agree. The festival is closely connected with the choice of Chahitaba or name given for the coming year, and takes place at the end of the Manipuri month , Lamda " Hodson na hairiba asigi matung innadi mangonda Cheiraobagi maramda lanna pao pisinduna Cheiraoba haibasi Charak Puja ga mannei , mari leinei masidagi theitharakpani haiba asini. Masi Lamta thagi aroiba numitta pangthok i hairi. Adubu Maichou Kullachandra amadi Amubinadi Cheiraoba haibasi Chei paiduna Chahi houre haina laobadagi koukhibani haibasini. aduga Wahengbam Yumjao, RK Sanahal, TC hodson gi wafamnadi chahigi aroiba numitta Cheiraobagi thouram asi pangthok ihaibasini. Wafamsing asi yengluragadi Cheiraoba haibasi Chahi loiba numitta chahi loire haina chei paiduna laobara nattraga Chahi houba numitta chei paiduna Chahi houre haina laokhibara haiba wahangsing thoklak i. Adubu Cheiraoba amasung cheithaba haibasi chei paiduna lao i haibadagi Cheiraoba koukhibani aduga Chei paiduna laobadu thadokkhibadagi Cheithaba koukhibani haibasimadi Scholar sing wakhallon amatta oina mannei.
Matang asida thamjaningliba wafamdi Cheiraobagi matangda mari leinaba wafamsing fongdoklakliba meeoisingsigi back ground yengbagi tangaifadaba lei.Cheiraoba numitta Sana konunggi amasung leipak meeyamgi oina Cheiraobagi thouram kaya pangthoknei. numit asida sana konunggi amaiba amaibisingna laipham kayada leipakki amadi Ningthougi yaifanabagidamak amadi Lainingthou Lairembisinggianouba phiroi phingam asuba hongduna anou apen , hei-ra, kaya kattuna Irat thouni tou i. Cheiraobagi numitta sana konungna Lai Nongsaba Lainingthou Pakhangba , Yumjao Lairembi, Langgol thongak Lairembi , Langgol Ningthou, huidon Pokpi, Sana konungda leiriba ching u ahum haibadi, Mangang, Luwang, khuman amadi tanyensang, Lainingthou Sanamahigi khubhamsingda Irat thouni nachingba pangthok i. Hairiba thouramsing asi pangthok i haibagi mathangda 'KANGLEI NINGTHOU CHAHI' kouba ariba puyada asumna Irammi---madudi---" Cheiraoba numitki ayukta Lai Nongsaba , Pakhangba , Yumjao Lairembi, Lai ahumgi Laisangda thong hangduna thounigani. . . aduga Cheiraoba numitta chahi khudinggi kaidana langgolda leiba Thongak Lairembigi thouninaba maiba maibi thaduna kharungnachingba sana konungna phirol katli. . . . Langol Ningthougi Laisangdasu thounirol asi kaidana maiba maibi thaduna thounigani. Aduga yurembam khunna thougal chatliba Ningthou Lai Mabendhou huidon pokpigisu maibi thaduna tal katli. Hairiba thounirol asi thainadagi kaidana houjik phaoba touri. Mangang , Luwang, Khuman Chingu ahummakta hei lei phiroi phingam kattuna Maichouna chahi adugi leibakki ningthougi . . . thounirol asi Cheiraobaga thadoknaba yadraba kaiphadraba thouramni.
Mathakta piramliba wafamsing asiga maichou Irom Amubi gi ' SAJIFU CHEIRAOBA AMSUNG SINGSATPAGI MAWONG ' haiba lairik asida pallamliba asiga thoina khennaba leite. Aduga sajibu cheiraoba numitta pangthokpa Meidingu Kyambagi matamdagi houdokkhiba cheithaba haiba thouram amasu ngasi faoba sana konungda pangthokli. Thouram asigi mapung oibadi hakum cheithakhiba nipa amadi kumsi cheithagadouriba nipa ani aduna leipak Ningthougi mamangda Maichou Purel , Leipakki angam athou yaona Cheithabagi thouram pangthokpani. Cheithagadouriba nipa ani adu ningkham samjin setkani, hakum cheithakhibana yetta lepkani aduga kumsi cheithagadoubana oida lepkani aduga makhagi lairolsing asi haiduna cheithaba hougani.

" Eibu sijaba ibungo laiyingthou nongthourel athouba taibang sorarel namu ponghandaba o: neiyu tubi yoinongda nongda lairel pakhangba angouba langmai ningthou kainou chingsomba chingngu animakki lodam makum sabu meina wai tangna samna nayu ningthourel khudingda kongba leithong fat sajibu leikhun fun Thangjing makhoklang khokla macheikhang pakhang huiyen laan pambana huiyen laanda khok kangla meichal khok huiyen lammani lammachao fanchei sinnai nani longbana khoklang kamu chei sarik khing khing thangna leirak thongai cheibu khoklang lengda thongba cheithaba kum loidam kumba anoubana cheikarakpa asida fatta haodi sapao lanpao khallak yekna pumnamakti tharei lemlei tarisano warem lalem khunchi lanchin michinmipao thakthi soinai tithung laithung aran ahui pumnamakti nadairem eina tangja luda thongna pujarage (pujangmngeine haina lao i, masida lairolga khennaba amadi ui, pujarage haina laorabadi laoriba nipa adu chahi onde haibagi thajanabi lei ) eibu sijaba ibungo laiyingthou nongthourel athoubadi numitkum masong chao thabagum mangal naina kumja tek houna thaja nouhouna punsi charei kui wangam khongraton sang tankhong mayung kui lemthong mafei pakpa poirei khunhong leihongba khunjao leichaobabu lepna tanfanglangeine. "
asumna lairol asi laoduna cheithaba loirabada cheithariba nipa aduda ningthouna cheithabagidamak lou pari ama mana oina pibi. Aduga phi thumbol nammanachingba ningthouna pibiduna cheithaba nipa adubu mapunsigi oina thougai pirammi.
Cheithariba nipa aduna mayumda hankhraga mayumgi thongalda yen ama yelhing thai. masi magi kum adugi fatta haodi thokkadaba pumnamak yen aduda sinnathokpani. wafam asi Manipur pandit loisanggi pandit achouba oibiramba leikhidraba Ng. Kullachandrana takpirambani. Asum touna sana konungda cheithabagi thouram loisilli.
sana konungda pangthokliba Cheiraobagi thouram asiga chap mannadrabasu Kanglei yumthong khudingda haibadi yum ayambada Cheirapbagi thouram pangthoknei. Numit asida yumthong ayambada latnariba Lainingthou Sanamahi amadi Ima leimarel Sidabi anigi khubhamda anou-apen, yenjhang-napi, hei-ra, kabok-heibok, athum-ahao amadi numit aduda yum aduda thonggadaba potlam cheiram suna katli. katlaba pot-cheising adubu yumgi ahal-lamal yaona khurm khajanglaga matungda kaithoktuna thong thak i. Thongba loiraba matungda yumgi ahal oiba nipa amana thonganda chakluk ahum thadokkani. masigi matungdagidi yumgi chengfu, kotmang, khonghamfam, wakhong, thongjinnachingba mafamsingda thadoknei, Masidi yum yum adugi meeoisingna apambagi makha ponnasu adummak thadoknei.
Laigi katpa loiraba matungda naknaba imungsingna magi magi thong thakliba yenjhang mathelsing thinnei. Masigi chatnabi asimakti meeteisinggi marakta amaga amaga nungsi channana ningsingba thoktraba matamdagi leirak i haibadu khangba ngammi. Yenjhang thinba loiraba matungda imunggi meeoising yamna harao harao chaminnei. Karigumba numit asida imung aduda khatna-cheina tourabadi chahi ama imung adu khatna cheinaduna lei haibagi thajanabi leibana meeteisingna numit asidai yamna thaksi khasi ngakna chesinnei. Amaga amaga thinnarakpa mathelsing chaba loiraga numittugi chagumsing adu haorei khana pangba lamda heidoknei. Masidi kum adugi fattaba pumnamak haourei khana pangba lamda pukharo haibagidamakni. Masi kanagumbasingna leipak manungda fumjinnabasu tounei. numidangwairam youraga hamuk yaingang ingkholgi akoibadu chaithoknei. Masigi maru oibadi kum adugi tin-kang , tumit-wahi, kakfeina chingba kanba ngamde haibasini. Nungthilgi matamda awangba ching kaduna chakhiba mathel lukkoising tumnanaba hotnei. Chingdolda latnariba laigi khubham younaba chatlibasina chahi adugi panggal mayeng tadribara yengbagi changyengni haina thajanei. Asumna cheiraobagi thouram loisilli.
CHEIRAOBAGI NUMIT
Cheiraoba asi ngasidi ani thokpagum touri. Amana Sajibugi Nongma panbada ama aduga amana Hindugi Cheitragi aroiba nummitta pangthokpa ama haibadi Cheitragi 30 ni panbada pangthokpa asini. Matang asida neinaningai oiba wafam ama thoklakli madudi cheiraoba haibasi chei paiduna chahi loire haiduna laobadudagi oigadara nattraga chahi houre haina chei paiduna laobadagira haibasini . hindugi charak puja numit haibadi cheitragi 30 ni panba numitta pangthokliba Cheiraoba asidi hindu dharma louraba matungda hindugi thaban gi aroiba numit Beisakha thagi nongma panba hauengni haibaduda pangthokliba asidi chahi loiba numitta chei paiduna lao i haibadu hindugi tithida loubani. Aduga Sajibugi nongma panba numitta laoriba asina Meeteigi thabalon gi ahanba thagi ahanba numitta loubani. Matang asida panba yaba wafamdi Cheiraoba hayengni haibaduda Singsatpa haiba heibok chingda pangthokliba thouram asigi mapung oiba pandamdi Lamtagi ahanba thangjada sigadaba meegi meesingsing laiyamna hiyangthang lairembigi mamangda leiba chin, Heibok chingda leiba laifam asida laiyam khundinnabada sigadaba meegi maming thaba yaokhibasingdu satpagi thouramni.
Singsatpa haibasi karino haibagi matangda ' Sajifu Cheiraoba amasung Singsatpagi Mawong' lairikta asumna iri----" Cheiraoba numitki nongma watlingei numittugi numidang yachangba matamda amaibasingna khoiyum heipok chingda leiriba laifam asida chattuna irat thounirugadabani. thouramsing adudi meeteisingna yelhoungeidagi houna lamta thagi korou thangja ahanba numitta chahi aduda sigadaba nagadaba meegi meesing pumnamak khoiyum laiyam khundinnaraga sing thektuna singthakhibasing adubu sihan nahanbiganu haina sing sat hanbinabagi thounirolni " Wafam asiga mannana 'kanglei Ningthou Chahi' haibaduda asumna iri--- " Cheiraoba numitki nongma watlingeida numidang yachangba matamda maibasingna heibok chingda leiriba laifam asida chattuna thounirui, masibu singsatpa kou i. Lamtagi ahanba thangja numitta chahi aduda sigadaba meegi meesing pumnamak laiyam khundillaga singthektuna thakhibasing adu sihan biganu haina thakhribasing meesing adubu satpinaba thounirolni. " matang asida maichou anina piramliba warolsing thoina khennaba leite. Maichou Irom mubigi piramliba warol asidana Sajibugi nongma watlingei haibadi lamtagi aroiba numit haibani. Cheiraoba hayengni haibaduda sing satli haina pallamba asidani. Aduga Maichou kullachandragidana Cheiraoba nongma watlingei haina khara thayainana thamlamliba asidani khennaba haibabu. Maichou Irom Amubina piramlibasigi matung innadi lamda thagi aroiba numitta haibadi cheiraoba nongma watlingeida sing satli haibasinadi masana Cheiraobasi Sajibugi nongma panba numitta adum oifam thok-e.

Adubu ngasidi sana konungna pangthokliba singsatpagi thouram asidi cheitragi 30 ni panbada cheiraonariba numit asigi mamangda pangthokli. Matang asida tasengna chongthorakliba wafamdi Sajibugi nongma panbada cheiraoba nattaba cheitragi 30ni panbada Cheiraobasidi hindu laining louraba matungda chahi loiba numitta pangthokliba cheiraoba aduhahi houbani haina louragadigi mawong louduna hindugi thabanda laobani . Ngasimaksu lamdamsida cheiraoba asi ani thokna laonari haibadi amana Sajibugi nongma panbada aduga amana cheitragi 30 ni panba numitta laoba pangthoknari. Masi Leingaknasu thabakki sintha lephanduna sak khangli. 

Matang asida thamjaninglibadi meeteigi cheiraoba haibasi chahi houbani haina louragadi Kangleigi ahanba thaban Sajibugigi nongma panba numitta pangthokpham thok i. Hindugi thabanda louge hairagana Beisakkha thagi nongma panbada oipham thok i. Adubu sajibu Cheiraoba haiba asimakti Kangleipak lamdam asigi yelhoungeidagi leijaraklaba Irat trhouni yaoba achouba harao kummei amani haiba asimadi soidraba wafamni haijaning i. Kanagumbana laithougi matangda pambiagadi amuk thagat charakke. Ngasigidi matang swaida kheijare. Ijariba wareng asida awat apa yamna yaori. Eina kanglei meeyamda pao tamjaningduna hathu hathu ikhiba asida asoiba thengnabirabadi pao amuktang hanbiraknaba meeyamda nollukchari. 

Nollukchariba 

Dr Waikhom Romesh
Member
Kangla Religious Committee & 
Member, Meetei Mayek Expert Committee ,Govt. of Manipur 
Member, Sahitya Akademi, New Delhi